Het idee achter de Franse tuin is dat de mens de natuur beheerst. In een tijd waarin Europa veel oorlogen kende zocht men naar stabiliteit. En om stabiliteit te krijgen moet je dingen naar je eigen hand zetten. Een Franse tuin is een afstammeling van de Italiaanse renaissance baroktuin en een tegenhanger van de latere Engelse tuin.
Een Franse tuin typeert zich door de geordende natuur. Alles is strak getrokken, alles heeft een eigen plek toegewezen. De natuur bepaalt niet waar ze groeit, de mens bepaalt voor de natuur. De paden zijn recht, de bomen getrimd en de heggen gesnoeid. Als er water ter plaatse is, dan is dit ook bewerkt. Bijvoorbeeld door een rivier om te vormen tot een kanaal.
De bedenker van de Franse tuin: André le Nôtre
André le Nôtre is de bedenker van de Franse tuin. Alhoewel hij nu bekend staat om zijn Tuinen van Versailles is het allemaal begonnen met een ontwerpopdracht voor het Kasteel van Vaux-le-Vicomte. De opdrachtgever wilde een tuin in de Italiaanse barok stijl en André slaagde erin dit te doen. Het werd een daverend succes en al snel verspreidde zijn roem over het land.
Ook de koning had dit opgemerkt en verzocht hem naar Versailles te komen. Geïnspireerd over de mix van fonteinen, geometrische kundigheid en grotten vroeg koning Lodewijk XIV hem om zijn tuin te maken, de Tuinen van Versailles.
Barok: de pilaar van de Franse tuin
De barok kan worden gezien als de pilaar van de Franse tuin. Hierbij wordt de ruimte benadrukt doordat je heel ver de tuin in kunt kijken. Een barokke tuin werkt dus het beste als je de ruimte hebt om deze te maken. De paden zijn recht, het gras is netjes tot aan het pad gemaaid. Alles verloopt via de hoofdas van de tuin. Vaak is dit het centrale punt waar het huis staat. De paden zijn in lijn met de gevels en lopen parallel naar de uiteinden.
Als je water gebruikt in een baroktuin doe je er goed aan een vijver aan te leggen. Laat deze dus ook doorlopen vanuit de hoofdas van het gebouw. Het idee is dat je in lagen werkt. Elke strook van gras wordt omheind met een haag. Het liefst kies je hier groene planten voor zoals heesters en coniferen. Echter als je alles vol zou zetten met deze hagen wordt alles afgesloten en je wilt juist de ruimte benadrukken. Maak het mogelijk om naar de andere zijde te kunnen kijken. Laat openingen waar mogelijk of maak loodrechte paden die alle andere paden blootleggen. Op deze manier werk je de diepte in. De bezoekers moeten geïmponeerd worden door de ruimte en de ordelijkheid in een baroktuin.
Let erop dat symmetrie belangrijk is in het ontwerp. Je kunt niet zomaar lukraak bomen en planten neerzetten. Kijk goed naar waar je ze wilt hebben want waar de planten staan in het ene perceel moeten ze precies hetzelfde staan in het andere. Willekeurigheid schept wanorde en dat staat lelijk in een Franse barokke tuin. Wat betreft kleurgebruik is niet alles geschikt. Beperk je tot de natuurlijke kleuren van wit en groen. Wanneer je het goed kunt verwerken kun je goudtinten, paars of rood verwerken. Zorg ervoor dat het niet de ordelijkheid verstoort doordat het te bont wordt in de barokke tuin.
Tuinen van Versailles
Als toerist kun je nog steeds naar de Tuinen van Versailles om het werk zelf te bekijken. Je zult versteld staan over de hoeveelheid fonteinen in de gigantische tuin. Toentertijd zag men fonteinen als symbool voor technologische vooruitgang en ook als middel om de natuur te bedwingen. In alles wilde Lodewijk XIV laten zien dat hij een groot heerser was. Zelfs zo groot dat hij niet alleen over Frankrijk heerste, maar ook over de natuur.
Bovendien is de afmeting van de tuinen van het paleis enorm. Je kunt nauwelijks het einde zien als je aan de voet van het paleis staat. Je bent omringd door strakke heggen en uitermate verzorgde kiezelpaden.
Symmetrie speelt een grote rol in het ontwerp van Franse tuinen. Over het algemeen laat symmetrie zich niet zien in de natuur. Daarom gebruikte architecten het als middel om te laten zien dat het om een kunstmatig, door de mens gecreëerde tuin gaat. Bovendien oogt het mooi vanaf het balkon van bijvoorbeeld de koninklijke paleizen in die tijd. André le Nôtre kreeg opdrachten door heel Europa om tuinen in zijn Franse stijl te maken.
Grand Trianon
De Grand Trianon op het terrein was het eerste, grote koninklijke paleis. Het was bedoeld als een rustig oord waar de koning zich kon terugtrekken tot het landelijke landschap. Maar al snel kreeg de stad populariteit en was het niet rustig meer in Versailles. Om alsnog de rust te vinden die hij nodig had liet hij een tweede, kleiner gebouw maken dieper in het landschap, de Petit Trianon.
Petit Trianon
In de Petit Trianon vond men de rust die ze zochten. Het was een privé terrein weg van alle drukte. Qua grootte is het nog steeds ruim voldoende om een volledige familie te huisvesten, maar we spreken hier dan ook over de toenmalige koning van Frankrijk. Omringd door keurig geplante lavendel en andere Franse bloemen en planten is het een onderdeel van de Franse tuin.
Le Hameau de la Reine
Le Hameau de la Reine is een boerderijtje diep verscholen in de Tuinen van Versailles. De koningin Marie Antoinette liet het bouwen omdat ze verlangde naar het plattelandsleven, maar dan zonder het harde werken. Het was een volledig functionerende boerderij, maar zij zelf hoefde niets te doen of onderhouden.
Wat opmerkelijk is aan Le Hameau de la Reine is dat het botst met de rest van het ontwerp van de Franse Tuinen van Versailles. In tegenstelling heeft de natuur hier namelijk de overhand. De begroeiing is ongerepter dan de rest, de paden zijn kronkelig en de planten niet bijgehouden. Dit komt omdat het meer in de Engelse tuin stijl gebouwd is, wat toen in populariteit begon toe te nemen.
Hoe maak je een Franse tuin?
Dus, hoe maak je een Franse tuin? Het belangrijkste is dat uit alles moet blijken dat jij de baas bent over je tuin. Onkruid mag absoluut niet voorkomen, het gras netjes gemaaid en de heggen gesnoeid. We snappen dat je niet het budget hebt om grond te kopen ter grootte van een koninklijk paleis, maar als je het op kleine schaal wilt toepassen op je tuin zul je goed naar de plattegrond moeten kijken.
Ontwerpen
Om het te ontwerpen maak je eerst een schets hoe je de tuin wilt indelen. Symmetrie is een belangrijk element dus verwerk de geometrische vormen in je tuin. Wil je bijvoorbeeld één centraal punt als middelpunt in de tuin hebben, met daaruit vier paden die de vierkante tuin in kwarten verdeeld? Of werk je meer in cirkels die met elkaar in verbinding staan? Let op dat dit ook op kleine schaal gedaan kan worden en er nog steeds mooi uitzien.
Welke planten en bloemen heb ik nodig?
Qua planten en bloemen zit je enigszins goed. Gelukkig komt het klimaat van Frankrijk redelijk overeen met dat van Nederland waardoor de vegetatie goed zal gedijen in jouw tuin. Enkele veel gebruikte soorten zijn lavendel, buxus, hagen, rozemarijn, hortensia’s en rozen.
De buxus zijn de iconische boompjes die als opvulling van de tuin worden gebruikt. Ze zijn makkelijk klein te houden omdat de boom zeer langzaam groeit. Ze laten zich in diverse vormen snoeien waardoor je zelf je gang kunt gaan in het bedenken. Wil je bolvormige bomen laag bij de grond, of kubussen of wil je ze op laten groeien tot de hoogtes en dan snoeien?
Het onderhouden van een Franse tuin
Het onderhoud van een Franse tuin is veel. Dit komt omdat de natuur altijd aan het werk is om te groeien en overleven. Dit contrasteert met wat je wilt bereiken met je tuin. Je wilt strakke heggen, gesnoeide hagen en gemaaid gras. Om dit bij te houden is het op grote schaal niet te doen in je eentje. Als je een kleinere tuin hebt bereid je dan voor om in ieder geval wekelijks onderhoud te doen.
Ook de slangen en pompen van de fontein moeten onderhouden worden. Je kunt zelf uiteraard kiezen hoe intensief je gebruik maakt van de fonteinen in je tuin. Zorg ervoor dat ze ‘s winters niet dichtvriezen door ze leeg te laten.
Het grind moet zo nu en dan bijgevuld worden en de verdwaalde stenen uit de gazonnen verwijderd worden.